Odleżyny

Skóra i jej zdolności diagnostyczne

Wygląd i kondycja skóry często odzwierciedlają stan zdrowia, poziom hormonów czy niedobory składników odżywczych. Na przykład przy niedoczynności tarczycy skóra staje się sucha, pomarszczona i pojawiają się na niej charakterystyczne obrzęki. Jeżeli w naszym organizmie dojdzie do reakcji alergicznej to najczęściej pojawia się ona na skórze. Zmiany skórne mogą być również objawem chorób zakaźnych czy pasożytniczych. Stan skóry pokazuje poziom nawodnienia organizmu – przy odwodnieniu staje się sucha, cienka i mniej elastyczna.[1].

Termoregulacja

Funkcja termoregulacyjna – skóra bierze udział w regulacji temperatury organizmu, dzięki leżącym podskórnie naczyniom krwionośnym oraz przez owłosienie i gruczoły potowe. W reakcji na zimno naczynia podskórne zwiększają ukrwienie – stąd zaczerwienione policzki lub dłonie. Zbyt silne wychłodzenie powoduje reakcję odwrotną – skurcz naczyń włosowatych i bladość [2].

Bariera chemiczna

Skóra stanowi również doskonałą barierę chemiczną i odpornościową dla naszego organizmu. To w niej zawarte są gruczoły łojowe i potowe, które wytwarzają na powierzchni „płaszcz kwasowo-lipidowy”. Kwaśny odczyn zbliżony do pH 5,5 chroni skórę przed drobnoustrojami oraz substancjami o odczynie zasadowym. Łój zmieszany z potem tworzy emulsję, która natłuszcza skórę i chroni ją przed wysychaniem i pękaniem [3].

Zagrożenia dla skóry, to nie tylko odleżyny

Gdy mechanizmy obronne organizmu człowieka zawiodą, może dojść do różnych konsekwencji zdrowotnych. Organizm staje się wtedy bardziej podatny na infekcje, choroby i inne szkodliwe czynniki. Mechanizmy obronne mogą zawodzić z powodu genów, stresu, chorób, niedożywienia lub działania toksyn i promieniowania. Bezpośrednią przyczyną zaniedbanej skóry jest niedobór tlenu. Nieodpowiednie dotlenienie skóry najczęściej dotyczy naszego stylu życia. Na cerę źle wpływają: alkohol, papierosy, zła dieta, stres i promieniowanie UV. Wiele z tych elementów można wyeliminować, korzystając z pomocy specjalistów, lecz czasami taka pomoc nie wystarczy.

Odleżyny skóry

Brak ruchu, przewlekły ucisk, tarcie skóry mogą być przyczyną powstawania odleżyn. Odleżyny u pacjentów w Polsce szczególnie często występują u chorych przebywających w domu lub zakładzie opiekuńczo-leczniczym (7–23%), na oddziałach neurologicznych (12%), na oddziałach rehabilitacyjnych (6%) oraz u chorych z zaawansowaną chorobą nowotworową (14–25%) [4]. Odleżyny najczęściej tworzą się w okolicach kości krzyżowej, pośladków i pięt – zwłaszcza u pacjentów z porażeniami. Inne częste okolice występowania odleżyn to łokcie, kolana i okolice kostek. Do powstania odleżyn może dojść także pod opatrunkiem gipsowym.

Odleżyny i ich stopnie

Istotą procesu chorobowego w przypadku odleżyn jest martwica niedokrwienna skóry i niekiedy tkanek leżących głębiej. Odleżyny w zależności od zaawansowania zmian można podzielić na stopnie. Im wyższy stopień, tym większe uszkodzenie tkanek i trudniejsze leczenie. Specjaliści stosują różne klasyfikacje do oceny klinicznej odleżyn. Należą do nich: EPUAP/NPIAP, skala Torrance’a, system Enisa i Sarmiento, klasyfikacja Oxford Textbook oraz kolorowy system ran przewlekłych [5].

Skala odleżyny skóry według Torrance’a

• I stopień – blednące zaczerwienienia – odwracalne (lekki ucisk palca powoduje zblednięcie obszaru zaczerwienienia).
• II stopień – nieblednące zaczerwienienia (uszkodzenie naskórka), któremu towarzyszą powierzchowny obrzęk, uszkodzony naskórek, pęcherze, zapalenie i obrzęk tkanek, ból.
• III stopień –  uszkodzenie skóry do granicy z tkanką podskórną – brzeg rany jest dobrze odgraniczony, a dno rany wypełnia czerwona ziarnina lub żółte masy rozpadających się tkanek.
• IV stopień – uszkodzenie dochodzi do powięzi, a brzeg rany jest zwykle dobrze odgraniczony. Dno rany może być pokryte suchą lub wilgotną czarną i/lub brązową martwicą.
• V stopień – zaawansowana martwica przekracza powięź i dochodzi do kości, stawów, więzadeł, ścięgien, tkanki mięśniowej. W ranie znajdują się rozpadające masy tkanek i czarna martwica[6].

Skóra z odleżynami – rozpoznanie

Rozpoznanie odleżyny ustala się na podstawie badania lekarskiego. Zwykle wystarcza obraz kliniczny. W przypadku podejrzenia zakażenia bakteryjnego pobiera się wymaz z rany. Powikłania w postaci zapaleń kości i szpiku mogą wymagać wykonania dodatkowych badań.

Odleżyny – przebieg leczenia

Leczenie odleżyn jest trudne i długotrwałe. Trzeba ściśle przestrzegać zaleceń dotyczących pielęgnacji i higieny. Na rynku dostępnych jest wiele opatrunków przeznaczonych do leczenia odleżyn. Każdy ma określone działanie i dopasowanie do stopnia zaawansowania. Specjaliści powinni zajmować się leczeniem odleżyn – nie warto robić tego na własną rękę, bez znajomości specjalistycznych technik i opatrunków. Rumień nieblednący przy ucisku to sygnał do wprowadzenia profilaktyki, np. zmiany ułożenia co 2 godziny. Pomocny będzie również masaż tych okolic w czasie zmiany pozycji, a także stosowanie materaców przeciwodleżynowych.

Materace przeciwodleżynowe są kluczowe w zapobieganiu odleżynom

Nowoczesne materace przeciwodleżynowe składają się z sekcji, które na zmianę, automatycznie wypełniają się  powietrzem, przez co stały ucisk na skórę pacjenta leżącego jest zastępowany uciskiem zmiennym. Materace i poduszki przeciwodleżynowe są dofinansowywane przez NFZ u pacjentów leżących kwalifikujących się do takiej profilaktyki [7].Profilaktyka obejmuje szereg działań, zabiegów i stosowanie sprzętu, mających zmniejszyć wpływ szkodliwych czynników i ryzyko powstania odleżyn. Po powstaniu rany dalsze stosowanie metod profilaktyki jest niezbędne do poprawy warunków gojenia [8]. Istotną rzeczą jest przeciwodleżynowy materac do łóżka szpitalnego – to element, który odgrywa ogromną rolę w procesie rekonwalescencji pacjenta, szczególnie podczas dłuższych pobytów w szpitalu. Główną rolą przeciwodleżynowego materaca do łóżka szpitalnego oprócz samego komfortu pacjenta, będzie zapobieganie odleżynom [9].

Materac przeciwodleżynowy Famed CareSafe

Materac zmiennociśnieniowy a materac hybrydowy

Przykładem jest zmiennociśnieniowy przeciwodleżynowy materac FAMED CareSafe wypełniony 17 niezależnymi komorami powietrznymi zasilanymi pompą. Dodatkowy podkład z pianki chroni pacjenta na wypadek uszkodzenia którejś z komór. Ten materac stosuje się u pacjentów z bardzo wysokim ryzykiem odleżyn. Cichy tryb pracy pompy wtłaczającej do komór ośmiu litrów powietrza na minutę pozwala na spokojny sen i rekonwalescencję [10]. HYPER AIR Hybrid to hybrydowy materac przeciwodleżynowy do terapii ran do 4. stopnia (EPUAP). Łączy dwa typy pianki i 8 komór powietrznych, co zwiększa komfort i wspomaga leczenie bólu [11].

Materac hybrydowy Hyper Air Hybrid.

Pozycjonery – skuteczne narządzie w profilaktyce odleżyn

Na rynku dostępne są również pozycjonery, czyli specjalistyczne medyczne maty, które pomagają w prawidłowym ułożeniu pacjenta podczas leżenia lub siedzenia [12]. To szczególnie ważne w przypadku osób, które przez długi czas muszą pozostawać w jednej pozycji, na przykład z powodu choroby czy rehabilitacji. Występują w różnych kształtach i dedykowane są do różnych części ciała. Oprócz mat, dostępne są również lekkie półwałki czy pozycjonery boczne. Takie rozwiązania stosowane są w szczególności na blokach operacyjnych podczas długich i skomplikowanych operacji. Pozycjonery można wykorzystywać również w domowych warunkach, np. profilowane pozycjonery do pięt, zaprojektowane anatomicznie dla lepszego odciążenia obszaru pięt w pozycji spoczynkowej, czy odciążenia części krzyżowej.

Podsumowanie

Chorzy unieruchomieni, nieprzytomni, z zaburzeniami czucia, często nieprawidłowo odżywiani, pielęgnowani w niefachowy sposób narażeni są na powstawanie odleżyn. Właściwa pielęgnacja osoby leżącej lub przebywającej na wózku inwalidzkim może nie tylko zwiększyć jej komfort życia, ale także ustrzec przed bolesnymi odleżynami. Dlatego regularnie należy dbać o codzienną higienę pacjenta, a także zabezpieczenie naskórka przed nadmiernym uciskiem i zaburzeniami krążenia. Warto pamiętać, że odleżyny należą do trudno gojących się ran i niosą za sobą wiele komplikacji zdrowotnych, przynosząc choremu wiele dodatkowego cierpienia [13].

Źródła:

[1] https://fizjoterapeuty.pl/fizjologia/funkcje-skory.html (dostęp 25.01.2025)

[2] https://fizjoterapeuty.pl/fizjologia/funkcje-skory.html (dostęp 25.01.2025)

[3] https://fizjoterapeuty.pl/fizjologia/funkcje-skory.html (dostęp 25.01.2025)

[4] https://www.mp.pl (dostęp 25.01.2025)

[5] Szewczyk MT, Sopata M, Jawień A i wsp. Zalecenia profilaktyki i leczenia odleżyn. Leczenie Ran 2010; 7: 79106.

[6] https://www.dezynfekcja24.com (dostęp 25.01.2025)

[7] www.pfron.org.pl (dostęp 25.01.2025) 

[8] Włodarczyk, „Profilaktyka i leczenie odleżyn u pacjentów z chorobami układu krwiotwórczego”, w: „Hematologia” 2011, tom 2, nr 4, 349-362.

[9] https://famed.com.pl/produkty/przeciwodlezynowe-materace-lozek-szpitalnych/ (dostęp 25.01.2025)

[10] https://famed.com.pl/produkt/famed-caresafe/ (dostęp 25.01.2025)

[11] https://famed.com.pl/produkt/hyper-air-hybrid/ (dostęp 25.01.2025)

[12] https://medicalonline.pl (dostęp 25.01.2025)

[13] https://www.allecco.pl/artykuly/odlezyny-jak-sobie-z-nimi-radzic.html (dostęp 25.01.2025)