Chirurgia

Niepłodność – choroba cywilizacyjna XXI wieku

23 czerwca obchodzimy Dzień Ojca. Początki tego święta w Polsce datowane są na 1965 rok, a na świecie na 1910 rok (USA). Początkowo święto miało jednak charakter wyłącznie lokalny, a na pomysł jego obchodzenia wpadła Sonora Smart Dodd. Sonora była córką weterana wojny secesyjnej, który po śmierci żony samotnie wychowywał sześcioro dzieci. Dziewczynka chciała w ten sposób podziękować tacie za jego troskę i miłość, a przy okazji oddać szacunek wszystkim ojcom [1]. Ojcostwo to wielki przywilej, z którego niestety nie wszyscy mężczyźni mogą skorzystać, przynajmniej w biologicznym sensie. Statystyki dotyczące niepłodności nie pozostawiają złudzeń, a WHO uznaje niepłodność za chorobę cywilizacyjną XXI wieku [2]. Czym się charakteryzuje, jakie są przyczyny i metody leczenia? Na te i inne pytania odpowiedzi znajdziemy w tekście poniżej.

Czym jest niepłodność

Na początku zadajmy sobie pytanie – czym jest płodność u mężczyzn i czym różni się od niepłodności i  bezpłodności? Znaczenie tych pojęć jest ogromnie ważne, bo choć brzmią podobnie, to oznaczają zupełnie coś innego.

Płodność

Płodność u ludzi to zdolność do poczęcia istoty ludzkiej. Aktywizacja płodności następuje wraz z uaktywnieniem się czynności hormonalnych układu płciowego. Wtedy to wykształcają się wtedy odmienne u chłopca i dziewczynki cechy budowy ciała umożliwiające współżycie seksualne [3]. Płodność u mężczyzn uzależniona jest od prawidłowego wytwarzania plemników, drożności nasieniowodów i zdolności do podjęcia aktywności seksualnej. Spełniający te warunki mężczyzna jest potencjalnie płodny aż do późnej starości, chyba że pojawią się u niego choroby mogące być przyczyną utraty płodności [4].

Bezpłodność

Szacuje się, że w Polsce nawet co piąta para w wieku rozrodczym zmaga się z problemami związanymi z płodnością. Zgodnie z definicją przekazaną przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), mianem bezpłodności określa się trwałą niezdolność do rozrodu u jednego z partnerów (dotyczy to zarówno kobiet, jak i mężczyzn). Stan ten jest nieuleczalny, dlatego też jedynym sposobem na posiadanie potomstwa przez parę dotkniętą tą przypadłością jest inseminacja nasieniem dawcy, adopcja lub zapłodnienie in vitro (pod warunkiem, że kobieta jest płodna) [5].

Niepłodność 

Niepłodność określana  jest przez Światową Organizację Zdrowia jako niemożność zajścia w ciążę przez okres co najmniej 12 miesięcy pomimo regularnego współżycia seksualnego (3-4 razy w tygodniu) i bez stosowania jakichkolwiek środków antykoncepcyjnych. Obecnie WHO uznaje niepłodność za chorobę cywilizacyjną XXI wieku. Zmaga się z nią już blisko 20% par w Polsce, czyli około 1,5 miliona osób [6].

 

Niepłodność vs. bezpłodność 

Jak rozróżnić bezpłodność od niepłodności? Bezpłodność jest stanem nieodwracalnym, nie można jej wyleczyć dostępnymi metodami, a niepłodność jest stanem przejściowym, który można leczyć. Problem bezpłodności lub niepłodności dotyka przeważnie jednego z partnerów, a przyczyny tej przypadłości mogą być wieloaspektowe. U kobiet może mieć to związek z przebytymi operacjami w obrębie miednicy mniejszej, menopauzą, endometriozą oraz chorobami przenoszonymi drogą płciową i mutacjami genetycznymi. Wśród mężczyzn ten problem może dotknąć osoby chorujące  w dzieciństwie na świnkę, której powikłaniem może być obustronne zapalenie jąder. Dodatkowymi czynnikami mogą być także choroby nowotworowe, przebyte urazy i stany zapalne lub brak plemników w nasieniu. Do niepłodności u mężczyzn przyczynia się również przegrzewanie jąder, używki, stres, nadwaga, żylaki powrózka nasiennego, nowotwory jąder czy choroby ogólnoustrojowe. Do najczęściej występujących objawów możemy zaliczyć ból jąder, obniżone libido, nieprawidłowy zapach oraz kolor nasienia czy zaburzenia erekcji [7].

Niepłodność dotyka aż 1 na 6 osób na świecie

Według Polskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu w Polsce ok. 1,5 mln par leczy się z powodu niepłodności. W 40% przypadków przyczyna niepłodności leży po stronie damskiej, a w 40% po stronie męskiej. Pozostałe 20% jest do końca nieokreślone [8]. Według  WHO około 17,5% dorosłej populacji, czyli mniej więcej 1 na 6 osób na świecie, zmaga się z niepłodnością. W Polsce ten problem dotyka między 1 a 1,5 mln par, co stanowi aż 20% społeczeństwa w wieku rozrodczym [9].

Diagnostyka niepłodności wśród mężczyzn

W diagnostyce męskiej niepłodności kluczowe znaczenie ma seminogram, czyli badanie nasienia. Badanie to pozwala ocenić jakość nasienia, ilość plemników (nasienie powinno zawierać od 40 do 500 mln plemników), ruchliwość (około 40%) ilość spermy (1,5 – 6 ml nasienia). Pamiętajmy jednak, że wartości poniżej normy nie muszą oznaczać bezpłodności. Istotne jest, aby poziom hormonów (testosteron, hormony gonadotropowe, TSH, FT4) był w normie. Należy pamiętać, że zdrowy tryb życia, odpowiednia dieta oraz prawidłowa jakość nasienia, pełnią kluczową rolę w staraniach o potomstwo [10].

Żylaki porwózka nasiennego 

Spośród licznych potencjalnych przyczyn męskiej niepłodności najczęstszą są żylaki powrózka nasiennego występujące u 15% mężczyzn i aż u 40% pacjentów z rozpoznaną już niepłodnością. Żylaki żylne są częstym schorzeniem występującym w okresie dojrzewania i najczęstszą możliwą do skorygowania przyczyna niepłodności. Większość żylaków występuje po stronie lewej z powodu niewydolności  zastawek i z powodu kąta prostego ujścia lewego jądra do lewej żyły nerkowej [11]. Refluks żylny do żyły jąder i splotu wiciowatego powoduje przekrwienie żylne prowadzące do hipertermii i niedotlenienia tkanki jadra powodującego niepłodność. W trakcie diagnostyki żylaków powrózka nasiennego zawsze należy wykluczyć obecność guza nerki, który poprzez swój postępujący wzrost może upośledzić przepływ krwi żylnej powodując tym samym wsteczne poszerzenie żył splotu wiciowatego, czy szkodliwy wpływ stresu oksydacyjnego na powstające plemniki.

Metody leczenia niepłodności

Do dostępnych metod leczenia zabiegowego zaliczamy tradycyjną operację wg Palomo lub  Ivanissevicha, operację laparoskopową, radiologiczną embolizacje żyły jądrowej, operację mikrochirurgiczną z wykorzystaniem lup powiększających lub mikroskopu chirurgicznego.

Leczenie mikrochirurgiczne z wykorzystaniem mikroskopu chirurgicznego

Europejskie Towarzystwo Urologiczne (EAU) oraz Amerykańskie Towarzystwo Urologiczne (AUA) jako standard oraz metodę pierwszego wyboru traktują leczenie mikrochirurgiczne z wykorzystaniem mikroskopu chirurgicznego, które charakteryzuje się najlepszą skutecznością oraz najmniejszym ryzykiem powikłań i nawrotów. Efektem tego zabiegu jest zwiększenie poziomu testosteronu, zmniejszenie stresu oksydacyjnego, poprawienie ultra morfologii i jakości nasienia, dzięki czemu ponad dwukrotnie zwiększa się szansa na uzyskanie ciąży drogą naturalną. Poprawę wyników otrzymuje się  po upływie około 3 miesięcy od zabiegu. Przewagą tej metody nad innymi jest mniejszy odsetek nawrotów i powikłań, mniejsza inwazyjność. Zabieg przeprowadza się w znieczuleniu miejscowym, dzięki czemu pacjent bezpośrednio po procedurze może wrócić do aktywności. Zastosowanie mikroskopu dającego 20-krotne powiększenie pozwala na skuteczniejszą identyfikację tętnicy jądrowej czy nasieniowodowej [12].

Metoda Taubera

Jedną z ciekawszych metod leczenia żylaków powrózka nasiennego jest leczenie metodą Taubera. W latach 70. niemiecki urolog, dr Roland Tauber opisał technikę skleroterapii wstępnej w leczeniu żylaków powrózka nasiennego. Tauber stwierdził, że odsetek nawrotów wynosi tylko 10% [13]. Zabieg przeprowadzany jest zwykle w znieczuleniu miejscowym z ułożeniem pacjenta na plecach. Najpierw dochodzi do znieczulenia skóry na wysokości podstawy worka mosznowego na poziomie trzonu prącia. Następnie wykonywane jest cięcie skórne o długości ok. 2-3 cm. Przez cięcie wypreparowany i zabezpieczony zostaje powrózek nasienny, który jest znieczulany pod kontrolą wzroku. Nacięta zostaje ściana powrózka, po czym wypreparowywane jest pojedyncze naczynie żylne, do którego wprowadzana jest kaniula, przez którą podawana jest sól fizjologiczna, kontrast i ostatecznie 3% roztwór Aethoxysclerolu, którego zadaniem jest spowodowanie zakrzepicy i zamknięcia naczyń żylnych powrózka nasiennego. Nakłuwana żyła jest podwiązywana i przecinana. Ranę zamyka się szwami warstwowymi z wchłanialnym szwem śródskórnym [14,15].

Sprzęt wykorzystywany do zabiegów leczenia niepłodności 

W związku z tym, że zabiegów tego typu wykonuje się z roku na rok coraz więcej to kliniki leczenia niepłodności czy szpitale powinny posiadać niezbędny sprzęt do wykonywania tego typu operacji. Użycie mikroskopu oraz ramienia C RTG wymaga zarówno wprowadzenia licznych zabezpieczeń na salach operacyjnych, jak i użycia odpowiedniego stołu operacyjnego. Pacjent podczas zabiegu leży w pozycji na plecach, jest przytomny i może rozmawiać z zespołem. Jednak, gdy spojrzymy na pole operacyjne, to od razu rzuci nam się w oczy specyficzna pozycja chirurgów, którzy muszą siedzieć w wymuszonej pozycji godzinę lub dwie. Istotą dobrego dostępu chirurga operowanego miejsca jest mobilność stołu operacyjnego i przezierność jego blatu. Podstawa stołu nie może ograniczaj pozycji chirurga, który musi siedzieć przy stole z nogami wsuniętymi pod jego blat. Przyjęcie odpowiedniej pozycji umożliwia sprawne manewrowanie mikroskopem i zapewnia lepszą widoczność operowanego pola.

Niepłodność wśród mężczyzn

Stół operacyjny Famed OPTIMA umożliwia pozycjonowanie pacjenta do zabiegów urologicznych.

Współpraca z ramieniem C RTG

Doskonale sprawdziłby się tutaj stół z w pełni przeziernym dla promieni RTG blatem z włókna węglowego. Ważnym elementem takiego stołu będzie również sterowanie, które powinno zapewniać chirurgowi odpowiednią precyzję, szybkość ruchów i dobre parametry przesuwu, przechyłów, zakresu regulacji wysokości oraz maksymalnego obciążenia. Podstawa stołu powinna być płaska i zapewniać odpowiednią ilość miejsca na nogi chirurga. Nie powinny z niej również wystawać żadne elementy, aby zapewnić bezpieczną współpracę z ramieniem C i innymi urządzeniami. Istotna będzie również możliwość zainstalowania dodatkowych akcesoriów czy wręcz segmentów blatów, które umożliwią wydłużenie i poszerzenie blatu oraz zwiększenie okna obrazowania.

Podsumowanie

Jak widać, problem niepłodności dotyka coraz większej liczby osób na całym świecie, a perspektywa jego rozwoju wydaje się nieuchronna. Wiele par poszukuje rozwiązania tego problemu, choć nie istnieje idealna metoda, która gwarantuje 100% sukcesu. Jednak dzięki zmianie nawyków i stylu życia, oraz zastosowaniu specjalistycznego leczenia, możemy znacznie zwiększyć szansę na posiadanie potomstwa. Proces dojrzewania plemników trwa około 3 miesięcy, więc warto być cierpliwym i czekać na pozytywne zmiany [16]. Kluczowe dla osiągnięcia sukcesu są regularność i konsekwencja.

Źródła:

[1] https://pl.wikipedia.org/wiki/Ojciec (dostęp 01.05.2024)

[2] 2. https://www.mp.pl/pacjent/ginekologia/choroby/260266,nieplodnosc (dostęp 01.05.2024)

[3] Z. Zdrojewicz, A. Wiśniewska, Rola cynku w seksualności mężczyzn https://www.dbc.wroc.pl/Content/2035/x21_Zdro2.pdf (dostęp 01.05.2024)

[4] Łepecka-Klusek, A. Pilewska-Kozak, G. Jakiel, Niepłodność w świetle definicji choroby podanej przez WHO, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2012

[5] Tamże.

[6] Tamże.

[7] https://dziendobry.tvn.pl/in-vitro-nauka-czy-cud/nieplodnosc-to-problem-na-skale-swiatowa-statystyki-sa-zatrwazajace-st6304932 (dostęp 01.05.2024)

[8] https://salvemedica.pl/blog/okiem-specjalisty/nieplodnosc-polakow-jak-wygladamy-na-tle-innych-krajow (dostęp 01.05.2024)

[9] https://www.focus.pl/artykul/nieplodnosc-nowy-raport-who (dostęp 01.05.2024)

[10] https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-centrali/wazne-badanie-dla-mezczyzn-finansowane-przez-nfz,8543.html (dostęp 01.05.2024)

[11] https://www.krefftclinic.pl/zylaki-powrozka-nasiennego/?gclid=Cj0KCQjwmMayBhDuARIsAM9HM8cEBLDqfSpNTXnXcPeqWFzM-moZOIntm1royyEX3XloZgi2fv_8t1waApBiEALw_wcB (dostęp 01.05.2024)

[12] https://www.krefftclinic.pl/zylaki-powrozka-nasiennego/?gclid=Cj0KCQjwmMayBhDuARIsAM9HM8cEBLDqfSpNTXnXcPeqWFzM-moZOIntm1royyEX3XloZgi2fv_8t1waApBiEALw_wcB (dostęp 01.05.2024)

[13] Tauber R, Johnsen N. Antegrade scrotal sclerotherapy for the treatment of varicocele: technique and late results. Urol 1994; 151: 386–90

[14] Tauber R, Johnsen N.Die antegrade skrotale Verödung zur Behandlung der Testisvarikozele. Urologe [a] 1993; 32 : 320–6

[15] Pfeiffer D, Johnsen N, Tauber R. Die antegrade skrotale Sklerosierung der Varicocele testis im Kindes- und Jugendalter. Aktuelle Urol 1994; 25 : 268–71

[16] Jeznach-Steinhagen, A. Czerwonogrodzka-Senczyna, Postępowanie dietetyczne jako element leczenia zaburzeń płodności u mężczyzn z obniżoną jakością nasienia, Zakład Żywienia Człowieka, Warszawski Uniwersytet medyczny, 2013

Witryna korzysta z plików cookies. Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na ich wykorzystanie, więcej na ten temat dowiesz się w Polityce prywatności.